In het jaar 1317 was ene Boudewijn met de Negen Ponden zijn land aan het bewerken in het vredige Eksaarde. Opeens stootte zijn spade op een hard voorwerp: een kruis. Toen Boudewijn het uit de grond trok, vloeide er bloed uit. Daarna vond hij nog een tweede kruis, twee Romeinse schalen en een speer. Zodra hij die mysterieuze voorwerpen naar huis had gebracht, begonnen alle klokken van de kerk van Eksaarde spontaan, zonder iemands hulp, te luiden.

Boudewijn bracht de pastoor op de hoogte, deze laatste vertelde het aan de heer van Eksaarde, waarna de beide kruisen in processie naar de dorpskerk werden overgebracht.

Toen de optocht het dorpsplein passeerde, waren daar twee houthakkers aan het werk. "O, zei de ene, Boudewijn met de Negen Ponden heeft de oude God gevonden." Op slag ging zijn hoofd achterstevoren op zijn romp staan en werd pas weer normaal toen de man openlijk berouw had betoond.

De heer van Eksaarde die ook heer van Hontenisse was, nam één van de kruisen mee, maar het werd 's anderendaags teruggevonden naast het andere. Daaruit leidden de mensen af dat de beide kruisen in Eksaarde zouden worden vereerd.

***

Van bij de fraaie, 13 de eeuwse, gotische kerk van Onze-Lieve-Vrouw-Tenhemelopneming, op het driehoekige, grazige en beboomde dorpsplein van Eksaarde, vertrekt een nagenoeg 2 km lange bedevaartsweg naar de kapel van het H. Kruis, aan de Ramstraat, een eind buiten de dorpskern. In 1877-'78 werden langs die weg 14 kruiswegkapelletjes gebouwd, waarop de legende van de twee kruisen staat afgebeeld.

De kapel van het H. Kruis, in de volksmond de verre kapel, werd omstreeks 1600 gebouwd en bevindt zich in een schilderachtige omgeving. Ze is omringd door meer dan een eeuw oude rode beuken. Voor het heiligdom bevindt zich de Heilige put, precies op de plek waar Boudewijn met de negen ponden de kruisen uit de grond haalde. In de kapel zelf wordt één kruis bewaard, het andere in de dorpskerk. Een aantal mirakels wordt aan die byzantijnse, 12 cm grote kruisen toegeschreven. Merkwaardig is wel dat men er niet in geslaagd is de kruisen te vergulden of te verzilveren.